Ontwaak de slapende EU-wet die fossiele reclame al verbiedt

Reclame voor vliegvakanties wakkert de vraag aan naar vliegreizen. Dat veroorzaakt en verergert klimaatontwrichting. Maar mág dat wel volgens de huidige Nederlandse reclameregels? Daarin staat dat reclame niet mag aansporen tot gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor het milieu.”

Wij zeggen: er is dus al een verbod op fossiele reclame! Niet alleen in Nederland, maar in heel de EU. Want de Nederlandse regels zijn een omzetting van Europese regels.

Helaas wordt dit bestaande verbod op fossiele reclame nog niet nageleefd. Daarom starten wij een campagne waarin we er alles aan doen om deze slapende wet te laten werken!

Ontwaak de EU-wet. Voor onze gezondheid, voor onze planeet.

 

Voordeel fossiele reclame verbieden
via bestaande EU-wet

Snelheid

Een nieuwe wet maken om fossiele reclames te verbieden kost soms jaren. Maar nu blijkt het verbod op fossiele reclame in de basis al te bestaan: een EU-wet verbiedt al reclame die gedrag promoot dat schadelijk is voor het milieu. De wet hoeft alleen maar gehandhaafd te worden. Dat gaat veel sneller dan een hele nieuwe wet maken. En snelheid is wat we nodig hebben voor het klimaat.

Schaal

Reclames mogen niet oproepen tot gedrag dat schadelijk is voor gezondheid en milieu. Dat staat in een EU-richtlijn. Deze wet geldt voor alle landen in de EU. Dat betekent dat er in al die landen reeds regelgeving van kracht is om fossiele reclame te verbieden. Zodra de wet overal gehandhaafd wordt, zal dit grote effecten hebben. Bovendien kan dit wereldwijd als voorbeeld dienen.

Impact

Reclame voor klimaatschadelijke producten verergert de klimaatcrisis, vervuilt de lucht, het water en de aarde, put grondstoffen uit en vergroot ongezondheid.
De EU is één van de grootste consumenten-markten ter wereld. Handhaving van het bestaande verbod op fossiele reclame heeft daarom grote impact, wereldwijd.

Nieuwsberichten

Fossiele reclames sporen aan tot gedrag dat (zeer) schadelijk is voor gezondheid en milieu

Fossiele bedrijven als Shell, de luchtvaart- en de auto-industrie, kunnen hun extreem schadelijke producten promoten – zolang hun advertenties niet misleidend zijn. Misleidende advertenties zijn bij wet verboden en je kunt ze aanvechten in de rechtszaal en bij reclamewaakhonden. Maar er is geen wet die bedrijven verbiedt om klimaatvernietigende producten te promoten. Of toch wel?

In onze zoektocht naar de beste manier om fossiele reclames te weren, stuitten we op een ‘slapende’ EU-bepaling: een artikel in de audiovisuele mediadiensten-richtlijn (AVMD). In artikel 9 van die richtlijn staat dat reclame niet tot gedrag mag aansporen dat schadelijk is voor de gezondheid of in hoge mate schadelijk is voor het milieu. De wet die fossiele reclame verbiedt is er dus al, hij moet alleen snel gehandhaafd worden.

Fossiele reclames vallen volgens ons onder deze bepaling. Want reclames wakkeren de kooplust aan voor vliegreizen, cruisereizen en auto’s met een fossiele brandstofmotor. Dat is zeer schadelijk voor klimaat en milieu en bovendien schadelijk voor de volksgezondheid.

De EU-richtlijn geldt in heel Europa. In Nederland is ze omgezet in artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code. Naar ons weten wordt deze bepaling nog nergens ingezet om fossiele reclames aan banden te leggen. Dat gaan we veranderen!

Wij willen: 

– officiële erkenning dat fossiele reclame onder deze bepaling valt
– handhaving van het bestaande verbod.

Deze EU-wet kan een belangrijke rol spelen om mens en planeet te beschermen tegen de gevolgen van fossiele verspilling en overconsumptie.

Wat staat er in de wet over schadelijke reclame?

In Nederland is de AVMD-richtlijn omgezet in zelfregulering door de reclamesector.
Stichting Reclame Code heeft artikel 9 (1) c iii en iv van de AVMD verwerkt in artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code (NRC).

Audiovisuele Media Diensten Richtlijn

Artikel 9

1. De lidstaten zien erop toe dat audiovisuele commerciële communicatie door onder hun bevoegdheid vallende aanbieders van mediadiensten aan de volgende voorschriften voldoet:

c) zij mag niet:

iii) aansporen tot gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of veiligheid;

iv) aansporen tot gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor het milieu;

Bron: EUR-lex

Nederlandse Reclame Code

2. Reclame dient in overeenstemming te zijn met de wet, de waarheid, de goede smaak en het fatsoen.

Toelichting bij artikel 2:
Onder dit artikel vallen o.a. de bepalingen uit de Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten dat reclame (…). Ook de bepalingen uit genoemde richtlijn dat reclame niet mag aansporen tot gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of veiligheid of in hoge mate schadelijk is voor het milieu, vallen onder dit artikel.

Bron: Nederlandse Reclame Code

Tijdlijn campagne

Reclame Fossielvrij is begin 2024 met twee klachten over schadelijke fossiele reclames naar de Reclame Code Commissie gestapt. We worden hierin bijgestaan door advocaten Berber Brouwer en Benjamin van Werven (Walden Grene) en Tjarda van der Vijver (Ecolytico Legal).

  1. Klacht over klimaatschadelijke reclame van TUI voor vliegreizen naar de Turkse Rivièra
  2. Klacht over klimaatschadelijke reclame van Sunweb voor cruisereizen (aangehouden door RCC tot uitspraak TUI def is)
  3. Uitspraak (definitief) Stichting Reclame Code over TUI-klacht
  4. Klacht over cruisereizen van Sunweb heringediend
  5. Onze volgende stap: verkennen van de stap naar de rechter

Brede steun voor verbod fossiele reclame

Meerderheid reclamesector erkent: boodschap van fossiele reclames vervuilt
6 adviesorganen aan regering: verbied klimaatschadelijke reclame
Volop steun EU-consumenten voor verbod op fossiele reclame
Zorgprofessionals: “Verbod op fossiele reclame is kwestie van gezond verstand”
IPCC: (fossiele) reclame reguleren om broeikasgasuitstoot te verminderen

FAQ

Veel gestelde vragen over ons project om een bestaande EU-wet wakker te schudden die fossiele reclame al verbiedt.

Over de reclameklacht

Wij hebben een klacht ingediend bij de Reclame Code Commissie tegen een tv-reclame van TUI voor vliegvakanties naar de Turkse Rivièra. Vliegreizen zijn schadelijk voor het klimaat. Met deze reclame wil TUI meer vliegreizen verkopen. Dat is gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor milieu, klimaat en gezondheid. En daartoe oproepen met reclame mag niet volgens artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code.

Het was de eerste keer dat een reclameklacht was gebaseerd op artikel 2 vanwege de schade van het geadverteerde product. Volgens de Nederlandse Reclame Code mag reclame niet oproepen tot gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor het milieu.

Wij willen met deze klacht fossiele verspilling tegengaan en mens en planeet beschermen tegen de schadelijke effecten van overconsumptie.

Extra informatie:

  • We hebben een soortgelijke klacht ingediend tegen een commercial voor cruisereizen van SunWeb.
  • Artikel 2 van de NRC stelt dat reclame niet mag aanzetten tot gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of veiligheid of in hoge mate schadelijk is voor het milieu. Deze regel is afkomstig uit een Europese richtlijn en geldt dus in de hele EU (de Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten, artikel 9 onder lid 1c onder iii en iv).

Reisorganisaties mogen midden in de klimaatcrisis reclame blijven maken voor vliegvakanties, ondanks de klimaatschade van vliegen. Dat oordeelt Stichting Reclame Code (SRC) vandaag in het hoger beroep over een klacht over reclame van TUI voor vliegvakanties naar de Turkse Rivièra.

Wij zijn teleurgesteld en vinden het een gemiste kans om milieu en gezondheid te beschermen. 

Maar we gaan door! We doen er alles aan om deze sluimerende wet te ontwaken. Voor onze gezondheid, voor onze planeet.

Lees meer in het nieuwsbericht over de afwijzing van onze klacht

De Reclame Code Commissie (RCC) komt vaak in het nieuws met klachten over misleidende duurzaamheidsclaims (greenwashing), zoals reclames van Shell, KLM of Primark. 

Voor zover wij weten is er nooit eerder een klacht geweest die artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code inroept vanwege de klimaatimpact van het product in de reclame. 

Als deze klacht was toegewezen, had dat grote gevolgen gehad voor andere reclames die aanzetten tot gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor het milieu of de volksgezondheid in gevaar brengt.

In het buitenland zijn er wel klachten geweest op basis van een soortgelijke bepaling – maar die ging niet over de schade van het geadverteerde product maar over een stijl-element uit de reclame. Zo was er een klacht in de UK over een Land Rover commercial, waarin Land Rover Defenders midden in de natuur rijden. Deze klacht werd afgewezen. Volgens de ASA (de Engelse reclamewaakhond) riep de reclame niet op tot onverantwoord gedrag.

We hebben een soortgelijke klacht ingediend over reclames voor cruisereizen van SunWeb. Maar het hadden ook reclames van Corendon kunnen zijn. Of van KLM en EasyJet. Of reclames voor auto’s met een hoog brandstofverbruik, zoals SUV’s.

Alle reclames die oproepen tot een aankoop die leiden tot fiks meer fossiele uitstoot, vallen naar onze mening onder de scope van artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code verboden. Die reclames stimuleren immers gedrag dat in hoge mate schadelijk is voor het milieu worden verboden en vallen dus onder de letterlijke tekst van het verbod.

We gaan de boer op met deze ontdekking! Iedereen moet weten dat het verbod op fossiele reclame al bestaat. Ook verkennen we de stap naar de rechter. Want wij vinden dat deze EU-regel niet goed is geïmplementeerd. Wij kijken naar alle mogelijkheden om dit Europese verbod ook echt te handhaven. 

Deze regel biedt namelijk een prachtkans in onze strijd tegen fossiele reclames om burgers te beschermen tegen fossiele verspilling en de schadelijke effecten van overconsumptie! 

Je kunt ons daarbij zeker helpen! Bijvoorbeeld met een donatie. Of door zelf een klacht in te dienen bij de Reclame Code Commissie. Neem daarvoor contact met ons op!

Over de EU-wet

In 2019 begonnen we met een campagne voor een verbod op fossiele reclames. We dachten dat het een nieuw idee was. Later ontdekten we dat er in de jaren ‘70 al een verbod was op reclames voor aardgas. En begin 2023 ontdekten we dat er een Europese richtlijn is, die in alle EU-landen is geïmplementeerd, waarin feitelijk al een verbod op fossiele televisiereclames staat.

Onze boodschap was: er moet een verbod op fossiele reclame komen.
Onze boodschap is nu: het verbod op fossiele reclame is er al. Nu snel handhaven!

Wij richten ons op reclames die de verkoop aanwakkeren van producten en diensten waarvan klip en klaar vaststaat dat ze zeer schadelijk zijn voor het milieu en de gezondheid. 

 

Bijvoorbeeld reclames voor vliegreizen, cruisereizen en auto’s met een fossiele brandstofmotor. Deze fossiele aankopen brengen onevenredig veel schade toe aan milieu en gezondheid. Door dit soort reclames wordt de consumptie van die producten gestimuleerd, terwijl de consumptie juist moet afnemen om de klimaatdoelen te halen. Fossiele reclames ondermijnen daarmee het klimaatbeleid.

Natuurlijk zijn er veel meer producten en diensten die zeer schadelijk zijn voor het milieu en de gezondheid. Overconsumptie van welk product dan ook is schadelijk. Wij verwachten dan ook dat de discussie vanzelf breder wordt.

Reclames voor vliegreizen, cruisevakanties en SUV’s zijn bedoeld om mensen te stimuleren een reis te boeken of auto te kopen. Meer verkoop betekent meer emissies en meer schade aan het klimaat. Wat minder bekend is: fossiele brandstoffen zijn ook erg schadelijk voor de (volks)gezondheid, zowel direct (door luchtvervuiling, waaraan jaarlijks meer mensen overlijden dan roken), als indirect, door de gezondheidsgevaren als gevolg van klimaatverandering.

Broeikasgasuitstoot

Vliegvakanties, cruisereizen of de aankoop van een SUV, staan in de top van de meest schadelijke aankopen die een consument kan doen. Deze aankopen gaan gepaard met een enorme broeikasgasuitstoot. Dat veroorzaakt en verergert gevaarlijke klimaatverandering – met wereldwijd miljoenen ziekten en sterfgevallen als gevolg. Klimaatverandering is volgens de World Health Organisation de grootste bedreiging voor de volksgezondheid van deze eeuw. 

Lees meer over de klimaatschade van fossiele brandstoffen (Verenigde Naties)

Vervuilende uitstoot

Het RIVM is stellig over de schadelijke gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid in Nederland – die mede wordt veroorzaakt door vliegen:

“Het klimaat verandert wereldwijd en ook in Nederland. De gemiddelde temperatuur is de afgelopen eeuw gestegen, er is meer neerslag en er komen vaker zeer warme dagen komen voor. Klimaatverandering heeft effect op onze gezondheid. We hebben meer last van UV (ultraviolet)-straling, hittestress, allergieën en luchtvervuiling. Ook heeft klimaatverandering effect op ons drink- en zwemwater, voedsel en infectieziekten.”

In andere landen heeft klimaatverandering nog veel grotere gevolgen voor de gezondheid. Landen die door droogte of juist overstromingen te kampen hebben, hebben voedsel- en drinkwatertekorten, met alle gezondheidsschade van dien.

Naast klimaatverandering veroorzaakt het verbranden van fossiele brandstoffen ook vervuiling van lucht, land en water. Jaarlijks sterven wereldwijd 5 miljoen mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling door verbranding van fossiele brandstoffen. 

Lees meer over de gezondheidsschade van fossiele brandstoffen (WHO)

De Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn bestaat sinds 1989. De EU-regel zorgt ervoor dat alle EU-lidstaten op dezelfde manier omgaan met TV-reclame. Alle EU-lidstaten hebben de regel in de loop van de tijd in hun eigen land ingevoerd. Elk land doet dat weer op een beetje andere manier. Bij het invoeren van een richtlijn mag je nooit minder doen dan op EU-niveau is afgesproken, maar wel méér. 

 

In artikel 9 van de richtlijn staat dat reclame niet mag aansporen tot gedrag dat schadelijk is voor de gezondheid of zeer schadelijk voor het milieu. Deze regel is in de loop van de tijd nauwelijks aangepast. Alleen het woord ‘zeer’ is later toegevoegd.

 

Voor zover wij weten is er nog nooit eerder een klacht of een rechtszaak geweest die de AVMD inroept vanwege de schade van het product in de reclame. In het buitenland zijn er wel klachten geweest op basis van een soortgelijke bepaling – maar die klacht ging niet over de schade van het product maar over een stijl-element uit de reclame. Zo was er een klacht in de UK over een Land Rover commercial, waarin Land Rover Defenders midden in de natuur rijden. Die klacht werd afgewezen. 

Reclame Fossielvrij heeft twee klachten ingediend op basis van artikel 2 in de Nederlandse Reclame Code. In de toelichting bij dit artikel expliciet wordt verwezen naar het verbod in de Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten op reclame die gedrag stimuleert dat in hoge mate schadelijk voor het milieu of schadelijk is voor de volksgezondheid. 

Gedrag van consumenten speelt een belangrijke rol in de oplossing van de klimaatcrisis. Maar de eerste verantwoordelijkheid voor gedragsverandering ligt bij de overheid. De overheid moet de randvoorwaarden creëren waarbinnen het voor consumenten makkelijk, logisch en betaalbaar is om de juiste keuze te maken.

Om de broeikasuitstoot te verminderen, is ook gedragsverandering nodig. Volgens het IPCC is zelfs 40-70% van de totale broeikasgasopgave afhankelijk van overheidsmaatregelen die gedragsverandering mogelijk, logisch, betaalbaar en aantrekkelijk maken. Volgens het IPCC is een verbod op fossiele reclame een van die maatregelen. Ook gedragswetenschappers noemen een verbod op fossiele reclame essentieel. Omdat bedrijven niet uit zichzelf zullen stoppen met reclames, is het de verantwoordelijkheid van de overheid om reclames te verbieden die mensen in de verleiding brengen om te vliegen.

Omdat het verbod op fossiele reclame feitelijk al bestaat in de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn, kan de overheid volstaan met het handhaven van bestaande regelgeving die ervoor zorgt dat mensen niet door reclames in de verleiding worden gebracht om klimaatvervuilende reizen en vervuilende auto’s aan te schaffen. 

Artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code is de Nederlandse implementatie van een EU-bepaling: een artikel in de Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten (AVMD). In artikel 9 van die richtlijn staat dat reclame niet tot gedrag mag aansporen dat schadelijk is voor de gezondheid of in hoge mate schadelijk is voor het milieu

Fossiele reclames vallen onder deze bepaling, volgens ons. Fossiele reclames wakkeren de kooplust aan voor vliegreizen, cruisereizen en auto’s met een fossiele brandstofmotor. Dit is zeer schadelijk voor klimaat en milieu en ook schadelijk voor de volksgezondheid.

De EU-richtlijn geldt in heel Europa. In Nederland is deze bepaling omgezet in artikel 2 van de Nederlandse Reclame Code. Voor zover wij weten wordt deze bepaling nog nergens ingezet om fossiele reclames aan banden te leggen, terwijl dat wel zou moeten. 

Wij zijn ervan overtuigd dat deze EU-richtlijn een belangrijke rol kan spelen om mensen en de planeet te beschermen tegen de gevolgen van schadelijke overconsumptie. De wet is er al, hij moet alleen snel gehandhaafd worden.

De EU-regel, de AVMD, gaat inderdaad alleen over reclame op televisie en video sharing platforms (zoals YouTube en TikTok). Maar de toelichting bij de Nederlandse Reclame Code over schadelijke reclames is niet beperkt tot televisie en video sharing. Met andere woorden: het verbod op schadelijke reclames is ook van toepassing op andere uitingen, zoals reclames op straat, in de krant en social media.

Maar ook als het alleen om audiovisuele reclame, zoals tv-reclames, gaat, is de invloed groot. TV-reclames bereiken miljoenen mensen. 

Volgens onderzoek is televisiereclame nog steeds de meest invloedrijke vorm van reclame. Dit komt omdat een tv-reclame de kijker mee kan nemen in een verhaal en een emotie, veel meer dan reclame zonder bewegende beelden. Verder profiteert tv-reclame van het ‘halo-effect’. Dat houdt in dat het programma rond de reclame afstraalt op het merk dat adverteert. Dit zorgt ervoor dat mensen na het zien van een tv-reclame eerder tot een koop overgaan.

Streaming of on-demand televisie is nog effectiever, omdat adverteerders hun reclames optimaal op de doelgroep kunnen afstemmen.

De Audiovisuele mediadiensten-richtlijn komt uit 1989. Er was toen veel aandacht voor milieubescherming. De EU bepaalde in dat jaar dat milieubescherming een van de essentiële doelstellingen was van de EU. Klimaatverandering kwam toen langzaam op de politieke agenda. Maar het klimaat speelde toen zeker nog niet zo’n grote rol in het beleid als nu. 

In de AVMD is er sprake van een open norm. Een open norm zorgt er ook voor dat de wet zijn werking behoudt in tijden die veranderen. Het is dus logisch om klimaat nu mee te nemen in de interpretatie van deze wet. Bovendien heeft klimaatverandering heel veel invloed op ons milieu, op onze leefomgeving. En fossiele verspilling die ons klimaat verslechtert, vervuilt ook vaak ons milieu.

Het schaden van het milieu en klimaat bedreigt mensenrechten, zoals het recht op leven en gezondheid. Het is in het belang van de consument dat reclames niet aansporen tot overconsumptie van producten die hun leefomgeving zodanig beschadigen dat hun fundamentele mensenrechten in het geding komen; zoals het recht om te leven.

Maar...

We beloven je: de vergelijking is minder gek dan je denkt. 

Ten 1e lijken tabak en fossiel op elkaar vanwege de schade. Roken is wereldwijd verantwoordelijk voor 8 miljoen sterfgevallen per jaar, waarvan 1,2 miljoen door passief roken. De verbranding van fossiele brandstoffen is wereldwijd verantwoordelijk voor 5 miljoen sterfgevallen per jaar als gevolg van luchtverontreiniging. Ook sterven miljoenen mensen door de gevolgen van de klimaatcrisis, die ook door fossiele brandstoffen wordt veroorzaakt en verergerd.

Daarnaast hebben de tabaksindustrie en de fossiele industrie ook grote gevolgen voor het milieu. Fossiele brandstoffen veroorzaken meer dan twee derde van de totale uitstoot van broeikasgassen. Een WHO-rapport uit 2022 benadrukt de aanzienlijke milieuschade die tabak gedurende zijn hele levenscyclus veroorzaakt. 

Alsof dat nog niet genoeg is, zorgen beide industrieën ook voor groot economisch verlies. Het jaarlijkse economische verlies als gevolg van tabak wordt geschat op 1,8% van het wereldwijde bruto binnenlands product. Klimaatverandering zal grote economische verliezen veroorzaken, met 35-132 miljoen mensen die in 2030 in extreme armoede zullen leven.

Ten 2e overlappen hun tactieken wanneer het aankomt op reclame en lobby. Mede met reclames hebben ze burgers en economie afhankelijk gemaakt van hun producten. Daardoor vinden mensen het moeilijk om zich voor te stellen dat ze ook zonder kunnen. 

Secretaris-Generaal van de VN, António Guterres, roept op om een “einde te maken aan onze wereldwijde verslaving aan fossiele brandstoffen”. Net zoals tabak, houdt fossiel ons op sociaal, economisch en soms zelfs fysiek vlak in een houdgreep.

Ten 3e is het je vast niet ontgaan dat beide industrieën er niet vies van zijn om mensen te misleiden, bepaalde informatie achterwege te laten of in sommige gevallen zelfs glashard te liegen. Indien dit nieuwe informatie voor je is, raden we je aan dit boek te lezen en de bijbehorende documentaire Merchants of Doubt eens te kijken. Hou je meer van podcasts? Luister dan Drilled S3 The Mad Men of Climate Denial.

We snappen dat je deze feiten misschien even wilt nalopen. Neem een kijkje in de referenties van het onderzoek van Clemens Kaupa – “Promoting the Apocalypse? The Legality of a Ban on Advertising for Fossil Fuels and Other Carbon-Intensive Products under European Law”.

Natuurlijk wel. Wij vinden vakantie enorm belangrijk. En we gaan zelf ook graag op vakantie, het liefst met de fiets of met de trein. In Nederland en de rest van Europa zijn veel mogelijkheden om op vakantie te gaan zonder het vliegtuig. 

We vinden dat je vliegen en cruisevakanties niet extra moet aanmoedigen door er reclame voor te maken. Uit onderzoek blijkt dat mensen minder willen vliegen, vanwege de schadelijke impact op het klimaat en milieu. Vanuit kennis en bewustzijn willen we ons gedrag dus vanzelf al veranderen. Maar reclames werken dat tegen en proberen ons een keuze – een vliegticket kopen – te laten maken die we anders niet of minder snel zouden maken. 

Als er nergens meer fossiele reclames te zien zijn, helpt dat onze gezondheid, het milieu en het klimaat. Of te wel, een verbod op fossiele reclames helpt de basisvoorwaarden voor ons bestaan te beschermen. En wie zou fossiele reclames nou echt missen als ze er niet meer waren?

Weet jij nog welke reclames je vandaag hebt gezien? Waarschijnlijk niet! Maar toch heeft het je vandaag al onbewust beïnvloed. 

 

Uit onderzoek blijkt dat we duizenden reclameboodschappen per dag zien die inspelen op onze emoties, en onze gedachten en ons gedrag willen veranderen. Ook al zien we de reclames niet bewust, toch slaan onze hersenen de positieve associaties bij een logo op. Het gaat daarbij niet alleen om het creëren van een positieve associatie met bepaalde producten, maar ook om het normaliseren van bepaald gedrag, zoals een vakantie naar Bali of rijden in een SUV.

 

Reclames die je niet bewust opslaat in je hersenen, zul je waarschijnlijk ook niet bewust missen. Dus mensen die bang zijn dat we hun fossiele reclames afpakken, zullen dit waarschijnlijk niet eens door hebben.

 

Bovendien houden de meeste mensen niet van reclames, en vinden ze het zelfs irritant. Reclames zijn bedoeld om ons producten of diensten te laten kopen die we anders niet of minder zouden kopen. En we houden ervan om onze eigen keuzes te maken.

Het verbod op fossiele reclames zorgt ervoor dat we met z’n allen beter gaan begrijpen dat we allemaal een verantwoordelijkheid hebben in het aanpakken van de klimaatcrisis. We worden minder in de verleiding gebracht om vervuilende keuzes te maken. Daardoor zullen we minder gaan vliegen, vaker het ov pakken dan de auto en kiezen voor duurzame energie.

Helaas is het antwoord ja. 

Afgelopen juni was de 12e maand op rij dat de opwarming van de aarde gemiddeld boven de 1,5 graden was. Dat heeft gevolgen. Mensen, dieren en natuur sterven in hittegolven, bosbranden, overstromingen, droogtes en extreem weer. Er ontstaan water- en voedseltekorten. Ook conflicten en oorlogen zijn vaak terug te voeren op schaarste van water en voedsel.

Bovendien begint de opwarming van de aarde zichzelf te versterken. Daardoor komt de opwarming in een stroomversnelling terecht. Juist daarom is het zo belangrijk om snel grote veranderingen door te voeren. Die ook weer leiden tot andere veranderingen. Zo kunnen we duurzame verandering in een stroomversnelling brengen.

Bekijk de laatste Extreme Weather Events als gevolg van de klimaatcrisis (Yellow Dot Studios)
Lees meer over hoe een verbod op fossiele reclames samen met andere oplossingen die zorgen voor consumptievermindering duurzame verandering in een stroomversnelling kan brengen (TNO)

Ex-minister Jetten (Klimaat) schrijft in een Kamerbrief (2023) dat er ‘vooralsnog’ geen juridische basis is voor een verbod op fossiele reclame. Zonder bronnen te noemen, stelt hij dat de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van handel in het geding komen door een verbod op fossiele reclame. Hij sluit een verbod op fossiele reclame niet uit, maar stelt dat er een goede definitie nodig is. Hij schoof de beslissing over een verbod op fossiele reclame door naar een volgend kabinet.

 

De Tweede Kamer wees na de brief van de ex-minister op juridische publicaties van wetenschappers en een professor in de rechten die juist stellen dat een verbod op fossiele reclame wél juridisch mogelijk is, omdat het mensenrechten beschermt. 

 

Ex-minister Jetten beloofde de Tweede Kamer dat hij die artikelen nog eens goed ging lezen. Hij zei dat hij er in het 2e kwartaal van 2024 op terug zou komen in een Kamerbrief. Helaas heeft hij dat niet gedaan. Daardoor moet zijn opvolger, minister Hermans (VVD), de brief beantwoorden.

We sommen op waarom een verbod op fossiele reclame wél kan

 

  • Fossiele reclame ís al verboden in een EU-wet, namelijk de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn. In het proces om die wet te schrijven, zijn ook mensenrechten meegewogen. Het kan dus wél.
  • De vrijheid van meningsuiting mag beperkt worden als er een legitiem doel is, zoals bescherming van de gezondheid, aldus meerdere juristen:
  • Professor Venzke & dr Ankersmit (UvA) stellen dat reclamebeperkingen normaal zijn en ook wettig. Ze zien geen botsing met andere wetten.
  • Het Memo Reclames met een negatieve milieu-impact reguleren beschrijft voor beleidsambtenaren de mogelijkheden en kaders om reclamebeleid vorm te geven met het doel ongewenste reclames in de openbare ruimte te weren.
  • Professor Jon Schilder (VU) en tevens oud-hoofd van de Afdeling Constitutionele Zaken op het ministerie van BZK stelt tijdens een expertmeeting van gemeente Tilburg over fossiele reclames dat het juridisch mogelijk is om fossiele reclame te verbieden. (Kies voor ‘Raadszaal 13 uur’, Prof Schilder spreekt om 40.14 uur)
  • Advocaten Brouwer & Van Werven stellen dat een verbod op fossiele reclame noodzakelijk is in een democratische samenleving en dat het de vrijheid van meningsuiting niet beperkt. Ze schrijven dat de staat mogelijk niet voldoet aan zijn actieve zorgplicht.
  • Dr. Clemens Kaupa (VU) concludeert dat een vrijwel volledig verbod op fossiele reclames proportioneel is in het licht van publieke belangen, zoals gezondheid, milieu en democratische processen.
  • De juridisch consultancy Eiffel concludeert dat de bescherming van de gezondheid een legitiem doel is om fossiele reclame te verbieden.
  • De mensenrechtenjuristen van NJCM pleiten in een brief aan de minister voor een verbod op fossiele reclame en stellen dat deze niet strijdig is met mensenrechten.
  • Het juridisch advies van Nysingh aan het college van gemeente Zwolle stelt als conclusie: “Zoals in het advies nader uiteen wordt gezet, komt het ons voor dat een verbod op fossiele reclame in overeenstemming kan zijn met artikel 10 EVRM. De afweging of een verbod daadwerkelijk wenselijk is, is geen juridische maar een politieke afweging.”

De Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn is regelgeving op Europees niveau.Het is een bindende maatregel, en bevat een instructie aan lidstaten om dat in nationale wetgeving op te nemen.

Afhankelijk van de formulering van de richtlijn hebben lidstaten enige ruimte om zelf te bepalen hoe ze de EU-richtlijn omzetten in lokale wetten. Bijzonder aan de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn is dat lidstaten er ook voor mogen kiezen om de richtlijn te implementeren in zelfreguleringsafspraken, zoals in Nederland is gebeurd bij die richtlijn. 

Een EU-verordening is direct van kracht in alle EU-landen. Anders dan bij verordeningen is er geen omzetting nodig naar nationale regelgeving.  

Lees meer over EU-richtlijnen

Ook bedrijven hebben vrijheid van meningsuiting, maar deze kan – net zoals bij burgers – ingeperkt worden wanneer daar goede redenen voor zijn en als dit bij wet is geregeld. Het kan dus niet zomaar en moet goed bekeken worden. 

Tegelijkertijd is het goed om ons te realiseren dat de vrijheid van meningsuiting niet een absoluut recht is: je kan niet zomaar dingen zeggen waarmee je de vrijheid van anderen ontneemt. Zo is de beperking van de vrijheid van meningsuiting in het geval van fossiele reclames gerechtvaardigd op grond van de bescherming van de volksgezondheid en het milieu. 

Daarnaast is er een wet voor handen die de beperking mogelijk maakt, namelijk de Nederlandse Reclame Code en de Europese Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten. De vergelijking met tabaksreclame laat bovendien zien dat zelfs een algeheel reclameverbod mogelijk is wanneer er grote publieke belangen zijn.

De Audiovisuele mediadiensten-richtlijn komt uit 1989. Er was toen veel aandacht voor milieubescherming. De EU bepaalde in dat jaar dat milieubescherming een van de essentiële doelstellingen was van de EU. Klimaatverandering kwam toen langzaam op de politieke agenda. Maar het klimaat speelde toen zeker nog niet zo’n grote rol in het beleid als nu. 

In de AVMD is er sprake van een open norm. Een open norm zorgt er ook voor dat de wet zijn werking behoudt in tijden die veranderen. Het is dus logisch om klimaat nu mee te nemen in de interpretatie van deze wet. Bovendien heeft klimaatverandering heel veel invloed op ons milieu, op onze leefomgeving. En fossiele verspilling die ons klimaat verslechtert, vervuilt ook vaak ons milieu.

Het schaden van het milieu en klimaat bedreigt mensenrechten, zoals het recht op leven en gezondheid. Het is in het belang van de consument dat reclames niet aansporen tot overconsumptie van producten die hun leefomgeving zodanig beschadigen dat hun fundamentele mensenrechten in het geding komen; zoals het recht om te leven.

Juridisch

Ex-minister Jetten (Klimaat) schrijft in een Kamerbrief (2023) dat er ‘vooralsnog’ geen juridische basis is voor een verbod op fossiele reclame. Zonder bronnen te noemen, stelt hij dat de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van handel in het geding komen door een verbod op fossiele reclame. Hij sluit een verbod op fossiele reclame niet uit, maar stelt dat er een goede definitie nodig is. Hij schoof de beslissing over een verbod op fossiele reclame door naar een volgend kabinet.

De Tweede Kamer wees na de brief van de ex-minister op juridische publicaties van wetenschappers en een professor in de rechten die juist stellen dat een verbod op fossiele reclame wél juridisch mogelijk is, omdat het mensenrechten beschermt. 

Ex-minister Jetten beloofde de Tweede Kamer dat hij die artikelen nog eens goed ging lezen. Hij zei dat hij er in het 2e kwartaal van 2024 op terug zou komen in een Kamerbrief. Helaas heeft hij dat niet gedaan. Daardoor moet zijn opvolger, minister Hermans (VVD), de brief beantwoorden.

We sommen op waarom een verbod op fossiele reclame wél kan:

  • Fossiele reclame ís al verboden in een EU-wet, namelijk de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn. In het proces om die wet te schrijven, zijn ook mensenrechten meegewogen. Het kan dus wél.
  • De vrijheid van meningsuiting mag beperkt worden als er een legitiem doel is, zoals bescherming van de gezondheid, aldus meerdere juristen:
  • Professor Venzke & dr Ankersmit (UvA) stellen dat reclamebeperkingen normaal zijn en ook wettig. Ze zien geen botsing met andere wetten.
  • Het Memo Reclames met een negatieve milieu-impact reguleren beschrijft voor beleidsambtenaren de mogelijkheden en kaders om reclamebeleid vorm te geven met het doel ongewenste reclames in de openbare ruimte te weren.
  • Professor Jon Schilder (VU) en tevens oud-hoofd van de Afdeling Constitutionele Zaken op het ministerie van BZK stelt tijdens een expertmeeting van gemeente Tilburg over fossiele reclames dat het juridisch mogelijk is om fossiele reclame te verbieden. (Kies voor ‘Raadszaal 13 uur’, Prof Schilder spreekt om 40.14 uur)
  • Advocaten Brouwer & Van Werven stellen dat een verbod op fossiele reclame noodzakelijk is in een democratische samenleving en dat het de vrijheid van meningsuiting niet beperkt. Ze schrijven dat de staat mogelijk niet voldoet aan zijn actieve zorgplicht.
  • Dr. Clemens Kaupa (VU) concludeert dat een vrijwel volledig verbod op fossiele reclames proportioneel is in het licht van publieke belangen, zoals gezondheid, milieu en democratische processen.
  • De juridisch consultancy Eiffel concludeert dat de bescherming van de gezondheid een legitiem doel is om fossiele reclame te verbieden.
  • De mensenrechtenjuristen van NJCM pleiten in een brief aan de minister voor een verbod op fossiele reclame en stellen dat deze niet strijdig is met mensenrechten.
  • Het juridisch advies van Nysingh aan het college van gemeente Zwolle stelt als conclusie: “Zoals in het advies nader uiteen wordt gezet, komt het ons voor dat een verbod op fossiele reclame in overeenstemming kan zijn met artikel 10 EVRM. De afweging of een verbod daadwerkelijk wenselijk is, is geen juridische maar een politieke afweging.”

De Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn is regelgeving op Europees niveau.Het is een bindende maatregel, en bevat een instructie aan lidstaten om dat in nationale wetgeving op te nemen.

Afhankelijk van de formulering van de richtlijn hebben lidstaten enige ruimte om zelf te bepalen hoe ze de EU-richtlijn omzetten in lokale wetten. Bijzonder aan de Audiovisuele Mediadiensten-richtlijn is dat lidstaten er ook voor mogen kiezen om de richtlijn te implementeren in zelfreguleringsafspraken, zoals in Nederland is gebeurd bij die richtlijn. 

Een EU-verordening is direct van kracht in alle EU-landen. Anders dan bij verordeningen is er geen omzetting nodig naar nationale regelgeving.  

Lees meer over EU-richtlijnen

Ook bedrijven hebben vrijheid van meningsuiting, maar deze kan – net zoals bij burgers – ingeperkt worden wanneer daar goede redenen voor zijn en als dit bij wet is geregeld. Het kan dus niet zomaar en moet goed bekeken worden. 

Tegelijkertijd is het goed om ons te realiseren dat de vrijheid van meningsuiting niet een absoluut recht is: je kan niet zomaar dingen zeggen waarmee je de vrijheid van anderen ontneemt. Zo is de beperking van de vrijheid van meningsuiting in het geval van fossiele reclames gerechtvaardigd op grond van de bescherming van de volksgezondheid en het milieu. 

Daarnaast is er een wet voor handen die de beperking mogelijk maakt, namelijk de Nederlandse Reclame Code en de Europese Richtlijn Audiovisuele Mediadiensten. De vergelijking met tabaksreclame laat bovendien zien dat zelfs een algeheel reclameverbod mogelijk is wanneer er grote publieke belangen zijn.

De Audiovisuele mediadiensten-richtlijn komt uit 1989. Er was toen veel aandacht voor milieubescherming. De EU bepaalde in dat jaar dat milieubescherming een van de essentiële doelstellingen was van de EU. Klimaatverandering kwam toen langzaam op de politieke agenda. Maar het klimaat speelde toen zeker nog niet zo’n grote rol in het beleid als nu. 

In de AVMD is er sprake van een open norm. Een open norm zorgt er ook voor dat de wet zijn werking behoudt in tijden die veranderen. Het is dus logisch om klimaat nu mee te nemen in de interpretatie van deze wet. Bovendien heeft klimaatverandering heel veel invloed op ons milieu, op onze leefomgeving. En fossiele verspilling die ons klimaat verslechtert, vervuilt ook vaak ons milieu.

Het schaden van het milieu en klimaat bedreigt mensenrechten, zoals het recht op leven en gezondheid. Het is in het belang van de consument dat reclames niet aansporen tot overconsumptie van producten die hun leefomgeving zodanig beschadigen dat hun fundamentele mensenrechten in het geding komen; zoals het recht om te leven.