Bij fossiele reclames en reclame met desinformatie zouden kranten en tijdschriften zich niet langer moeten verschuilen achter de spreekwoordelijke ‘muur’ tussen redactie en advertentieafdeling. Dat stelt Ward Wijndelts deze week in het radioprogramma Spraakmakers. De hoofdredacteur van Vrij Nederland voelt zich ongemakkelijk bij de greenwashing in zijn eigen blad.
“Ooit hadden we in Vrij Nederland reclames voor roken en drank”, zei Wijndelts. “Daar draaide onze hele toko op. Toen werd het bij wet verboden en stond het er niet meer in.” De hoofdredacteur van VN roept media op om dit maal niet te wachten op een wet. Hij zegt dat het tijd is om nu de discussie te starten over schadelijke reclames, zoals die van de fossiele industrie en advertenties met desinformatie. In juni 2020 deed Wijndelts al een vergelijkbare oproep over fossiele reclame in de media in Spraakmakers.
Muur tussen redactie en advertenties
“Kennelijk is er een verschil van mening tussen verschillende redacteuren en de hoofdredactie over hoe je moet omgaan met dit soort advertenties. Het is te makkelijk is om altijd maar te blijven verwijzen naar het spreekwoordelijke ‘muurtje’.” Wijndelt verwijst hierbij naar de ‘absolute scheiding’ tussen redactie en advertentieafdeling, die van beide kanten geen invloed op elkaars werk zouden uitoefenen. Dat muurtje brokkelt al af, zegt Frènk van der Linde, de andere gast van Spraakmakers. Hij noemt het voorbeeld van een hoofdredacteur die ook in de directie zit van de krant, zoals bij NRC en FD het geval is.
De hypocrisie vlamt van greenwashing af
Vrij Nederland plaats zelf ook nog advertenties met desinformatie van de fossiele industrie. Wijndelts voelt zich daar ongemakkelijk bij: “Je hebt energieleveranciers die drijven op fossiele brandstof en zich nu op de borst kloppen dat ze met de transitie bezig zijn. Maar de hypocrisie vlamt er vanaf. En dat staat dan in Vrij Nederland. Moet je eigenlijk niet doen. Daarvan moet je zeggen: dit is greenwashing.”
Advertentie met COVID-desinformatie in NRC
Aanleiding voor de oproep van Wijndelts is een discussie in Spraakmakers over een advertentie van het omstreden ‘Artsen Covid Collectief’ in NRC. In die advertentie roept het collectief lezers op om hun kinderen niet te laten vaccineren. De redactie van Spraakmakers vroeg de hoofdredactie van NRC of deze advertentie niet te ver ging. Daarop antwoordde de hoofdredacteur dat NRC “nooit advertenties plaatst als daar feitelijke onjuistheden in staan of waarin angst wordt aangejaagd of waarin de boodschap schadelijk kan zijn voor de volksgezondheid.”
Fossiele reclame is schadelijk voor de volksgezondheid
Reclame Fossielvrij ziet dat NRC zich niet aan de eigen richtlijn houdt met onder andere branded content-artikelen van Shell en advertenties voor luxe cruise-reizen naar de smeltende poolkappen. “Die advertenties zijn schadelijk voor de volksgezondheid omdat ze klimaatverandering verergeren”, aldus Femke Sleegers van Reclame Fossielvrij in reactie op de uitzending van Spraakmakers. “Klimaatverandering schaadt de volksgezondheid door onder andere hitte, voedseltekorten en (nieuwe) ziektes.”
‘Feitelijk onjuist’
De claim ‘feitelijk onjuist’ is in de fossiele advertenties in NRC en andere kranten moeilijker te bewijzen, zegt Sleegers. “Ze kunnen hun misleidende boodschap makkelijk brengen zonder ‘feitelijk onjuist’ te zijn”, ziet Sleegers. “Maar soms stoppen ze toch aperte leugens in de advertentie, op de gok dat niemand de moeite neemt om een klacht in te dienen bij de Reclame Code Commissie. Gebeurt dat wel en volgt een berisping, dan passen ze een woordje aan en plaatsen de advertentie opnieuw. De strekking van de misleidende boodschap blijft hetzelfde, maar ze zitten juridisch safe. De media die de advertenties plaatsen, weten dat heel goed. Ze worden regelmatig op de misleiding aangesproken door lezers. Maar ze plaatsen de greenwashing toch onder het mom van de ‘muur’ tussen redactie en advertentieafdeling.”