Welke rol kan de World Health Organization spelen bij een wereldwijde conventie die fossiele reclame verbiedt? In het webinar “Tobacco Law for the fossil fuel industry” verkenden een beleidsexpert uit de UK, een activist uit de Niger Delta, een advocaat uit de UK en een arts uit Egypte de mogelijkheden. De sprekers waren het eens over de noodzaak van een wet die fossiele reclame de Marlboro-man achterna stuurt. Maar ze zochten naar snellere manieren om dat doen dan via de multilaterale afstemming binnen de WHO.
De conclusie: fossiele reclame verbieden gaat het best in landen of regio’s waar het recht op gezondheid in de grondwet is verankerd. De WHO kan daarbij een belangrijke rol spelen met onderzoek naar het effect van fossiele reclames op gezondheid- en klimaatschade.
Hieronder volgt een verslag van de zoom webinar “A tobacco law for the fossil fuel industry” op donderdag 19 mei 2022. De webinar is georganiseerd als civil society side-event voorafgaand aan de World Health Assembly die vandaag start. Organisatie was in handen van Reclame Fossielvrij, Geneva Global Health Hub (G2H2), Medicus Mundi International (MMI), Klimawandel und Gesundheit (KLUG), Zorg voor Klimaat.
- Webinar terugkijken (1,5 uur)
Verslag van de webinar “A tobacco law for the fossil fuel industry”
5.000 advertenties per dag
“Hoe is het mogelijk dat de fossiele industrie steeds meer olie en gas blijft winnen terwijl er mensen sterven en de aarde in brand staat?”, opende Martine Doppen, campaigner bij Reclame Fossielvrij, het webinar met een speech en een presentatie. “Een belangrijke reden: de fossiele industrie mag zichzelf en z’n schadelijke producten nog steeds promoten met reclame.” Martine vertelt dat mensen gemiddeld 5.000 advertenties per dag zien, waar een hoop fossiele reclame tussen zit. “Wereldwijd zorgen deze advertenties jaarlijks voor de extra uitstoot van zo’n 75 grote kolencentrales. Deze emissies hadden makkelijk vermeden kunnen worden. Reclames houden fossiele brandstof normaal. Zolang advertenties van de fossiele industrie, de luchtvaart- en de autoindustrie onze publieke ruimte en hersenen blijven binnenvallen, zal massale gedragsverandering die nodig is voor een duurzame toekomst nooit op tijd komen.” Reclame Fossielvrij voert daarom campagne voor een wet die fossiele reclame verbiedt.
Tabakswet voor de fossiele industrie
WHO-directeur Maria Neira had toegezegd om te spreken, maar moest helaas afzeggen omdat ze geen bereik had op het moment van de sessie. Omdat ze regelmatig de vergelijking maakt tussen de fossiele industrie en de tabaksindustrie als het gaat over luchtvervuiling, hadden we graag haar mening gehoord over een wet die fossiele reclame verbiedt, net als bij tabak. Want is het geen tijd om de fossiele industrie op dezelfde manier aan te pakken als de tabaksindustrie?
“Zonder verbod op fossiele reclame verandert er niets”
Aan het woord is Jessica Beagly, beleidsexpert van de Global Health and Climate Alliance (GHCA). Ze interviewde de experts voor het rapport ‘Burning issues, inspiring problems’ dat opriep om de strijd tegen fossiele brandstof op dezelfde manier aan te pakken als de strijd tegen tabak. “Vijf jaar geleden sprak ik twee experts over de gezondheidsschade door luchtvervuiling; de een schreef over de fossiele industrie, de ander over de tabaksindustrie. Beiden zeiden toen: ‘Zonder verbod op fossiele reclame verandert er niets.’ Toen leek een reclameverbod nog heel ver weg. Maar gelukkig hebben we nu na vijf jaar verder dit gesprek.”
Belang van “First Movers”
Een van de conclusies van het rapport ‘Burning Issues’ is dat alle gereedschappen uit de kist gebruikt moeten worden en dat een verbod op fossiele reclame er zeker een van is. Ook stipt ze het belang aan van “first movers”; de steden die vooruitlopend op een wet fossiele reclame weren. Die zorgen dat het balletje gaat rollen, ze veranderen het narratief veranderen en ook de internationale perceptie van het beleid dat nodig en haalbaar is.
‘Best buy’-maatregel
Jessica citeert een rapport van de WHO dat een verbod op tabaksreclame, -promotie en -sponsoring noemt als ‘best buy’-maatregel om ziekten door tabak aan te pakken; een maatregel die zowel effectief is als goedkoop en die de overheid niet kan laten liggen. De WHO zou nu werken aan een ‘best buy’-rapport om luchtvervuiling aan te pakken. Net als bij tabak zou een verbod op fossiele reclame een grote rol kunnen spelen bij het veranderen van sociale normen, aldus Jessica.
Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty
Als manier om het in te voeren wijst ze op de Fossil Fuel Non Proliferation Treaty. Dat is een internationale beweging waarin gemeenten en zorgverleners zich kunnen uitspreken voor restricties aan het adres van de fossiele industrie en voor een eerlijke transitie. “Een verbod op fossiele reclame is daar een belangrijk onderdeel van.” Het is de bedoeling dat de Treaty wereldwijd wordt ingevoerd, net als het non-proliferatieverdrag tegen kernwapens.
Reclame van de fossiele industrie en de Niger Delta
Welk effect hebben fossiele advertenties in de Niger Delta, dat als geen andere regio te lijden heeft onder fossiele bedrijven als Shell, Total en ExxonMobil? De tweede spreker is Ken Henshaw, directeur van We the People, een sociale beweging die zich verzet tegen Shell en de andere oliebedrijven die het levensonderhoud in de Niger Delta al 70 jaar totaal verwoesten. Oude en slecht onderhouden oliepijpleidingen van duizenden kilometers lopen dwars door achtertuinen en boerenland.
“A life well-spent”
“Eén olievat dat weglekt, vernietigt het leven van duizenden mensen, van hele gemeenschappen. Boeren kunnen hun land niet meer bebouwen, vissers kunnen niet meer vissen. En in het water dat mensen drinken zit het kankerverwekkende benzeen. 900x meer dan veilig is.” Ken neemt ons mee naar een dorpje in de Niger Delta en beschrijft wat je daar ziet. “Posters met overlijdensadvertenties aan de muren. De een na de ander. ‘Thank you for a life well spent’, staat er op. Met de leeftijd erbij: 26 jaar, 36 jaar, 41 jaar. 41 jaar oud en dat is dan een life well spent.”
‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen’
Maar zelfs al zijn de gevolgen van fossiele brandstofwinning op weinig plekken zo pijnlijk duidelijk als in Nigeria, toch is het lastig om er tegen de macht van de fossiele industrie te strijden en worden ze zelfs weggezet als saboteurs. Dat komt ook door fossiele reclames, legt Ken uit. “De fossiele bedrijven verspreiden in de rest van Nigeria en de rest van Afrika advertenties met de boodschap dat ze banen creëren, dat ze sportclubs sponsoren. Dat ze studenten beurzen geven, dat ze een groen energiebedrijf zijn dat investeert in de omgeving, bijvoorbeeld om samen met de lokale gemeenschap bomen te planten. Dat noemen ze dan maatschappelijk verantwoord ondernemen en ze gooien er veel geld tegenaan om daarover te adverteren.”
Saboteurs en verraders
Door die advertenties denken mensen in Nigeria dat ze niet zonder de olie-industrie kunnen, vertelt Ken. En dat raakt hem en zijn medestrijders persoonlijk en maakt de strijd moeilijker. “Door alle advertenties waarin de fossiele industrie benadrukt wat ze goed doen voor Nigeria, dat ze belangrijk zijn voor de economie, zien veel Nigerianen activisten die tegen de fossiele industrie strijden als de tegenstander. Als verraders zelfs, die er op uit zijn dat de economie instort door te eisen dat de oliewinning stopt.”
‘CO2-neutraal rijden’ campagne van Shell
Er is volgens Ken een directe link tussen de CO2-compensatiereclames in de rijke landen en de onteigening van inheems land en ontbossing in Nigeria. “Deze advertenties shockeren me. Als je het mij vraagt werkt CO2-compensatie gewoon niet.” Shell belooft klanten bijvoorbeeld dat ze CO2-neutraal rijden als ze een cent extra per liter betalen. Dat is misleiding. En op vele manieren schadelijk. Voor het klimaat, maar ook voor de Inheemse bevolking van Nigeria.
Landonteigening voor carbon credits
“Al 1.000 jaar zorgden mensen in dit gebied voor het regenwoud. Dat deden ze omdat ze zich één voelen met het bos. Zij waren het bos. Maar nu is hun land onteigend voor de carbon credits van het REDD+-CO2-compensatieprogramma en zouden de inheemse volkeren geld krijgen om het bos te beschermen. Maar dat geld kwam nooit. Met het gevolg dat er nu op ongekend massale schaal ontbossing plaatsvindt.”
Zichtbaar maken
Ken benadrukt dat het overal en voor iedereen zichtbaar moet worden wat voor schade de fossiele industrie aanricht. “Ook in de landen ver weg van de oliewinning, waar de aandeelhouders wonen. Daarom is een verbod op reclames nodig want die dienen om de verwoesting toe te dekken.”
Internationaal recht niet geschikt
Op de vraag of de WHO de juiste instantie is voor een verdrag om fossiele reclame te verbieden had global health lawyer Mark Eccleston-Turner van King’s College London een eenvoudig antwoord: “Nee”. Hij vindt het heel belangrijk dat er een wet komt die fossiele reclames verbiedt, maar vindt de WHO niet het juiste pad. Omdat het traject veel te lang duurt en we weinig tijd hebben, maar belangrijker nog: hij gelooft niet in het internationale recht. “Ik ben een advocaat die gespecialiseerd is in het internationale recht, die niet in het internationale recht gelooft.”
Machtspolitiek
Hij noemt het internationale recht bij uitstek het speelveld van de powers-that-be. “Er zijn nog zoveel landen afhankelijk van de export en import van fossiele brandstof. En er zijn weer een hoop landen die afhankelijk zijn van die landen. Er is een hoop machtspolitiek. De machtigste landen op aarde vragen om restricties op te leggen aan hun fossiele industrie is bijna hetzelfde als hen te vragen om een deel van hun machtspositie op te geven. Deze landen ga je nooit meekrijgen in een verdrag.”
Landen met het recht op gezondheid in de grondwet
Of, als een land z’n handtekening al zet, kan het nog lang duren voordat het land het verdrag ook ratificeert. Pas na ratificatie is het rechtsgeldig. De UK deed er met het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens 50 jaar over om na de handtekening het verdrag te ratificeren. Mark ziet daarom meer in nationale wetgeving. “Daarbij maak je het meeste kans bij landen die het recht op gezondheid in hun grondwet hebben verankerd.” Ook in regionale verbanden ziet hij kansen, vooral als ze een eigen overheid en rechtbank hebben. “Zoals de Europese Unie, waar de mensenrechten een belangrijke plek hebben. Het kan heel goed werken als de EU, of een groep landen binnen de EU, de wet introduceren, die het dan naar het internationale niveau kunnen brengen.”
Databank met bewijs
Op de vraag wat de WHO dan wel kan betekenen voor een tabaksachtig verbod op fossiele reclame, antwoordt Mark: “Een databank met bewijs ontwikkelen, een evidence base. De WHO zou bewijs kunnen verzamelen dat heel duidelijk maakt hoe fossiele reclame directe gevolgen heeft voor de menselijke gezondheid. De WHO heeft dat ook gedaan voor tabaksreclame en dat was belangrijk voor het succes van de tabaksconventie. Er lag 60 jaar aan bewijs dat tabaksreclame mensen aan het roken bracht en dat het moeilijker was voor hen om te stoppen. Hoe meer bewijs er is dat fossiele reclame direct schade oplevert voor de gezondheid, hoe moeilijker het is om tegen een verbod erop te zijn.”
Reclames en gebrek aan bewustzijn
De gevolgen van luchtvervuiling en klimaatontwrichting ziet arts Omnia El Omrani dagelijks in de Emergency Room van het ziekenhuis in Caïro. Naast haar baan als arts werkt ze ook bij verschillende internationale (jongeren)organisaties. Omnia vertelt dat ze in veel landen komt, bijvoorbeeld Tanzania, Taiwan, Slovenië, Rwanda en het Midden-Oosten. “Daar is vaak geen regulering voor fossiele reclame en ook nog niet voor tabak. Soms is tabaksreclame op straat wel verboden, maar geldt het verbod niet voor social media. Dit laat zien dat er in die landen een gebrekkig besef is over het bewustzijn over de klimaatcrisis, luchtvervuiling en de schade van tabak. Er is ook een gebrek aan een roep om wetgeving.”
Op de ER door tabak en luchtvervuiling
Omnia behandelt patiënten met bijvoorbeeld astma, longontsteking en infecties als gevolg van luchtvervuiling door verkeer. “In combinatie met roken zorgt dat niet alleen voor ziekten, maar beïnvloedt het ook hun behandeling. Veel operaties worden bijvoorbeeld uitgesteld door een slechte longconditie. Dat komt door luchtvervuiling die wordt veroorzaakt door fossiele brandstof.”
Jongeren als targets van reclame
Ze organiseert workshops om studenten geneeskunde te stimuleren om niet alleen te zorgen voor patiënten en de mensen om hen heen, maar ook voor de aarde. In de workshops verkennen de jonge artsen hoe ze beleid tegen klimaatontwrichting en luchtvervuiing kunnen beïnvloeden. “Een van de onderwerpen die vaker ter sprake kwam was een verbod op fossiele reclame. Juist ook van het perspectief van jongeren. Want jongeren komen vaker in aanraking met reclames op social media.” Ook worden jongeren specifiek getarget door de fossiele industrie.
Reclame en gebrekkig bewustzijn
Ze ziet daarbij een groot verschil in bewustzijn over klimaatontwrichting tussen landen in Europa en lage- en middeninkomenslanden, zoals Egypte. “Egypte is economisch erg afhankelijk van de fossiele industrie. Maar desondanks moeten we blijven inzetten op bewustwording en de urgentie benaderen, daarom moeten ook wij inzetten om een verbod op fossiele reclame. Vooral vanuit het perspectief van jongeren moeten we actief oproepen tot een reclameverbod. Want deze advertenties raken niet alleen de planeet maar ook de gezondheid van mensen.”
COP27
Omnia is vertegenwoordiger van de Youth Sounding Board van Europese Commissie. In die hoedanigheid gaat ze dit najaar naar de COP27, waar ze de gezondheidsaspecten van klimaatontwrichting weer onder de aandacht brengt. En mochten er weer zulke grote delegaties van de fossiele industrie zijn als op COP26, dan zal Omnia er voor zorgen dat zij hun invloed in ieder geval niet ongezien kunnen uitoefenen.
Teken hier voor een EU-verbod op fossiele reclame
Veel dank voor het organiseren van dit webinar, Remco van der Pas (G2H2), Sophie Gepp (KLUG), Carlos Mediano (MMI), Katherina Wabnitz (Centre for Planetary Health Policy), Winne van Woerden (Zorg voor Klimaat/Reclame Fossielvrij) en Martine Doppen (Reclame Fossielvrij)!