Via het onderwijs bepaalt Big Oil hoe de samenleving de komende decennia denkt over klimaatverandering, energie en de industrie zelf. Daarmee voorkomt de fossiele industrie noodzakelijk klimaatbeleid en blokkeert het de energietransitie. Dat is de conclusie van een onderzoek naar lesmateriaal van de fossiele industrie in een Canadese provincie waar veel olie en gas wordt gewonnen.
De bevindingen uit het artikel komen overeen met Nederlands lesmateriaal dat Fossielvrij Onderwijs vond van oa Shell, NAM en GasTerra (zie onder). Lesmateriaal geldt als een vorm van reclame (sponsoring).
In ons burgerinitiatief voor een verbod op fossiele reclame vragen wij ook om een verbod op lesmateriaal van de fossiele industrie.
In het artikel Petro-pedagogy: fossil fuel interests and the obstruction of climate justice in public education beschrijven wetenschappers Eaton en Day hoe de fossiele industrie lesmateriaal inzet om te zorgen dat kinderen een beeld krijgen van klimaatverandering, energie en milieubewustzijn dat past bij fossiele belangen in de teerzandvelden in Saskatchewan in Canada.
Fossiel lesmateriaal houdt fossiele industrie buiten schot
Het lesmateriaal van de fossiele industrie heeft groot effect op het wereldbeeld van kinderen, docenten en ouders, concluderen Eaton en Day. Ze stellen dat de fossiele industrie via het onderwijs een neoliberale kijk op de wereld verspreidt, waarin fossiele brandstof onmisbaar zijn en waarin kinderen zichzelf zien als consumenten die met (koop)gedrag en donaties aan natuurbeschermingsorganisaties de wereldproblemen kunnen oplossen. In het fossiele lesmateriaal blijft de alsmaar groeiende fossiele industrie buiten schot.
Fossiel lesmateriaal verspreidt blinde vlek
Fossiel lesmateriaal zorgt ervoor dat er een nieuwe generatie opgroeit die de schuld bij zichzelf legt, in plaats van bij de fossiele industrie. Zo draagt de fossiele industrie een blinde vlek doelbewust over naar volgende generaties. Zo verzekert de fossiele industrie dat het perspectief van de olieindustrie ook de komende decennia dominant blijft in de samenleving, de politiek én klimaatbeleid.
Met welke klimaatboodschappen voedt de fossiele industrie kinderen?
De wetenschappers identificeerden de volgende boodschappen in fossiel lesmateriaal op Canadese scholen.
- Fossiele brandstof schenkt ons vrijheid, gemak en innovatie
- Duurzame energie is onbetrouwbaar
- We zijn nog heel afhankelijk van fossiele brandstof
- Mensen weten te weinig van de voordelen van fossiele brandstof: vergroot de energy literacy
- De oplossing moet komen van de consument en zijn (koop)gedrag
- Als in de klas alternatieve energie worden afgewogen tegen fossiele brandstof, dan wint altijd het kosten-batenperspectief. Zelden worden leerlingen gestimuleerd om na te denken over belangen van de industrie bij bepaald beleid
- Neem altijd het perspectief van de fossiele industrie mee in lessen over klimaatverandering
- Technofix: we hoeven niets te veranderen als we CO2 afvangen
- Kijk, wat wij als fossiel bedrijf doen om de natuur en bomen te beschermen!
- Kijk, wat wij als fossiel bedrijf doen om zuiniger te werken
Welke klimaatoplossingen staan niet in het lesmateriaal?
De auteurs missen in het lesmateriaal over het klimaat op Canadese scholen informatie over collectieve actie om klimaatbeleid te versnellen. Ook de mogelijkheid om de fossiele brandstofproductie te verminderen ontbreekt in de lessen. Dat was overigens niet alleen het toedoen van de fossiele industrie. De wetenschappers ontdekten dat docenten het lastig vonden om kritisch te zijn over de industrie, omdat veel ouders van de kinderen in de sector werken. Docenten deden daarom aan zelfcensuur.
Overeenkomsten fossiel lesmateriaal Saskatchewan en Groningen
Saskatchewan en Groningen
Saskatchewan is de tweede grootste teerzandprovincie in Canada. Er wordt veel olie en gas gewonnen. Bewoners van de provincie hebben last van de teerzandwinning en velen van hen verdienen hun brood met olie en gas. De overheid staat aan de kant van de fossiele industrie en helpt mee om lesmateriaal van de fossiele industrie te verspreiden. In die zin is Saskatchewan vergelijkbaar met Groningen. Net als in Saskatchewan in Groningen draait de fossiele lesindustrie op volle toeren. In Nederland – en vooral Groningen – staat aardgas centraal in het lesmateriaal. Er zijn zelfs hele opleidingen gestart om de gasindustrie in Nederland draaiend te houden.
Zo nam de directeur van GasTerra het initiatief voor de universitaire opleiding Energy Academy. De Hanzehogeschool ontwikkelde samen met de Groningse universiteit en de fossiele industrie lesmateriaal voor scholen. De NAM deelt quizes en kranten uit op basisscholen waaruit kinderen kunnen concluderen dat de aardbevingen wel meevallen.
Energy Literacy
Een term die opvalt in het onderzoek Petro-Pedagogy is ‘energy literacy’. Ook die term komt terug in Groningen. Gertjan Lankhorst, destijds directeur van GasTerra, vindt rond 2011 dat Nederlanders te weinig kennis hebben van energie. Hij wil de ‘energy literacy’ vergroten. Het vergroten van de kennis over energie is strikt genomen neutraal. Maar om te zien wat Lankhorst bedoelde met ‘energy literacy’ is een blik op zijn visie op gas en klimaatverandering verhelderend.
Over de visie van Lankhorst op gas – en dus zijn bedoelingen met energy literacy – bestaat geen twijfel. “The gas industry is somewhat concerned that the crucial role of natural gas in our energy supply is not always appreciated sufficiently by policymakers,” zegt Lankhorst in een artikel waarin hij klaagt over de gebrekkige energiekennis. “However, with oil companies like Shell and BP now moving increasingly into the gas market, the industry has been putting more effort into “gas advocacy” lately. A campaign has been waged to position gas as the ideal “bridging” fuel in the transition to a low-carbon economy. Although this has had some success, many people in the industry are now worried that gas will come to be seen too much as a “transition” fuel, i.e. one that will be phased out in the long term.”
Lankhorsts GasTerra staat aan de basis van verschillende lesprogramma’s (lessenserie Energietransitie, Jouw Energie van Morgen, Energieke Basisscholen, Energietransitiemodel van Quintel) om de ‘energiegeletterdheid’ van kinderen te vergroten.
Voorbeelden van Nederlands lesmateriaal over gas
Fossielvrij Onderwijs, de Correspondent, Trouw, De Groene Amsterdammer (pag22), BNRVARA en Duurzaam Nieuws publiceerden over onderwijs door de fossiele industrie in Nederland. Partij voor de Dieren stelde Kamervragen over de rol van de fossiele industrie in het onderwijs.
Hier zijn enkele voorbeelden van lesmateriaal van de fossiele industrie over aardgas. Dit lesmateriaal staat vrijwel allemaal nog online en is beschikbaar. De boodschappen over gas:
- gas is een transitiebrandstof / schoner dan andere fossiele brandstof
- gas industrie zorgt goed voor lokale natuur en lokale bevolking
- aardgas is nodig voor ons gemak, de luxe, de schatkist, de welvaart
- we zijn afhankelijk van aardgas
- zonne-energie en windenergie zijn onbetrouwbaar
- aardbevingen door gas vallen mee
- verschuiven verantwoordelijkheid naar consument, weg van de gasindustrie
- ontbreken van info over klimaatschade gas
- ontbreken van info over methaan (alleen CO2 noemen en dan concluderen dat gas beter is dan steenkool)
Jouw Energie van Morgen van GasTerra en de Rijksuniversiteit Groningen
Een co-productie van GasTerra en Rijksuniversiteit Groningen
GasTerra én de Rijksuniversiteit Groningen presenteren in hun gezamenlijke lesboekje ‘Jouw Energie van Morgen’ aardgas als ‘partner’ van de onbetrouwbare zonne-energie en windenergie. GasTerra en de Rijksuniversiteit Groningen moffelen daarbij de grootste schadepost van aardgas weg: methaanlek. Methaanlek bij winning, productie, vervoer en gebruik maakt gas slechter dan kolen.
Energiequiz NAM
Verspreid op scholen in Drenthe en Groningen
Schoolsupport / Documentatiecentrum
In het lesboekje Aardgas ligt de nadruk op financiële voordelen van aardgas voor Nederland. Er staat niets over de schade van aardgas als fossiele brandstof of de energietransitie. De aardbevingen worden wel genoemd.
Les “Ons gas raakt op” van GasTerra en Quintel
De nadruk ligt in die lesprogramma’s op het gemak en de economische voordelen van gas (zie het voorbeeld van de les ‘Ons gas raakt op’: zonder Gronings gas had iedere Nederlander 5% meer belasting moeten betalen).
Watt? Werken in de energie
De ‘factsheet’ presenteert ‘feiten’ die niet waar zijn. Aardgas is niet de ‘schoonste’ fossiele brandstof. Bovendien is het idee dat aardgas een transitiebrandstof is een zorgvuldig gelanceerde spin van de gasindustrie. Het is hun wens, geen feit.
Kleurplaten van NAM
deklas.nl
Wat is iedereen blij op de kleurplaten van NAM! NAM maakt Groningers en kinderen gelukkig.
Aardgaskrant van NAM
In de Aardgaskrant van de NAM zorgt aardgas “de groenste fossiele energiebron” voor zeldzame vlinders, blije omwonenden (oliebollen!) en comfort. Ook leren kinderen wat ze zélf kunnen doen, terwijl NAM het klimaat kapot maakt.
Shell – Generation Discover
Shell leert kinderen dat aardgas ‘schoon’ is en zelfs bijdraagt aan SDG 7 voor duurzame energie.
Alleen al door het zwaarklimaatvervuilende LNG en aardgas in één adem te noemen met windenergie, krijgen LNG en aardgas te schijn van schoon.
In dit lesboek van de olie- en gasbranche leren kinderen hoe afhankelijk we zijn van olie en gas. Bovendien, zo staat er, brengen olie en gas volgens de petroleum ingenieurs veel goeds in de lokale gemeenschappen.
Naast een foto van een strand in een ver buitenland : “Onze van olie afhankelijke levensstijl kan alleen in stand worden gehouden door iedere dag grote hoeveelheden olie over de wereld te vervoeren – miljoenen vaten.”
“Olie- en gasbedrijven opereren vaak in minder ontwikkelde gebieden met een kwetsbaar milieu, en hun activiteiten kunnen een enorm economisch effect op de gastlanden. Ze zijn pioniers in sociale verantwoordelijkheid in de gemeenschappen waar ze opereren.”
Jeugdbibliotheek over gas
Gasbel in de Canon van Nederland
(dit lesmateriaal is in 2020 geschrapt bij de herziening van de Canon)